રશિયામાં ભૂકંપ, જાપાનમાં સુનામી... બાબા વેંગાની 'મહાપ્રલય' વાળી ભવિષ્યવાણી થઈ રહી છે સાચી! શું ભારત પર પણ મંડરાય રહ્યો છે ખતરો?

રશિયાના કમચટકા દ્વીપકલ્પમાં મંગળવારે રિક્ટર સ્કેલ પર 8.7-8.8ની તીવ્રતાનો ભયાનક ભૂકંપ નોંધાયો હતો. તેને તાજેતરના વર્ષોમાં સૌથી ખતરનાક ભૂકંપોમાંથી એક ગણાવવામાં આવી રહ્યો છે.

અમેરિકાથી લઈ જાપાન સુધી સુનામીની ચેતવણીઓ જાહેર કરવામાં આવી છે. પરિસ્થિતિ એટલી ગંભીર છે કે, જાપાનમાં ફુકુશિમાના પરમાણુ પ્લાન્ટને પણ ખાલી કરાવવામાં આવ્યો છે. આંદામાન-નિકોબાર ટાપુઓ પ્રભાવિત થવાની સંભાવના છે.

આ વિનાશકારી આંચકાએ ફરી એકવાર બલ્ગેરિયાના રહસ્યમય ભવિષ્યવક્તા બાબા વેંગાની ભવિષ્યવાણીને ચર્ચામાં લાવી દીધી છે. તેમણે કહ્યું હતું કે, 2025-2026ની વચ્ચે ધરતી ધ્રુજશે, ભયંકર પૂર અને ભૂકંપ દુનિયાને તબાહી તરફ દોરી જશે. તેમણે દાવો કર્યો હતો કે, આ 'મહાપ્રલય'ની શરૂઆત હોઈ શકે છે.

ઐતિહાસિક રીતે જોવામાં આવે તો ભૂકંપે ઘણી વખત મોટા પાયે તબાહી મચાવી છે. 1960માં ચિલીના વાલ્ડિવિયામાં 9.5ની તીવ્રતાનો ભૂકંપ આવ્યો હતો, જેમાં 1,655 લોકોના મોત થયા હતા અને લાખો લોકો બેઘર થયા હતા. 1952માં રશિયાના કમચટકા પ્રદેશમાં જ 9.0ની તીવ્રતાનો ભૂકંપ આવ્યો હતો, જેના કારણે હવાઈમાં ભારે નુકસાન થયું હતું.

2011માં જાપાનમાં આવેલ 'ગ્રેટ તોહોકુ' ભૂકંપ (9.1ની તીવ્રતા) પણ વિનાશકારી હતો, જેમાં 15,000થી વધુ લોકોના મોત થયા હતા અને 1.3 લાખ લોકો વિસ્થાપિત થયા હતા.

ભારતમાં અત્યાર સુધીનો સૌથી ખતરનાક ભૂકંપ 1950માં અરુણાચલ પ્રદેશમાં આવ્યો હતો. તેને આસામ-તિબેટ ભૂકંપ કહેવામાં આવ્યો અને તેની તીવ્રતા 8.6 હતી. તેના કારણે ભારે વિનાશ થયો, જમીનમાં તિરાડો પડી, ભૂસ્ખલન થયું અને 780થી વધુ લોકોના મોત થયા હતા.

પૃથ્વીની રચનામાં ચાર સ્તરો છે - ઈનર કોર, આઉટર કોર, આવરણ અને ક્રસ્ટ. ક્રસ્ટ અને આવરણના ઉપરના સ્તરને લિથોસ્ફિયર કહેવામાં આવે છે, જે ઘણા ટુકડાઓમાં વહેંચાયેલું છે. આને ટેક્ટોનિક પ્લેટો કહેવામાં આવે છે. જ્યારે આ પ્લેટો એકબીજા સાથે અથડાય છે અથવા સરકે છે, ત્યારે ભૂકંપ ઉત્પન્ન થાય છે.

ભૂકંપ દરમિયાન ધરતીમાં ત્રણ પ્રકારના તરંગો ઉત્પન્ન થાય છે - પી-તરંગો, એસ-તરંગો અને સપાટી તરંગો. પી-તરંગો સૌથી ઝડપી હોય છે, જ્યારે એસ-તરંગો ધીમા અને ઝૂલતા હોય છે. સપાટી તરંગોને સૌથી ઘાતક માનવામાં આવે છે, કારણ કે તે જમીનને ધ્રુજાવે છે.

ભૂકંપની તીવ્રતા રિક્ટર સ્કેલ પર માપવામાં આવે છે. તે એક લોગરીદમિક સ્કેલ હોય છે, જેનો અર્થ એ થાય કે એક અંકના વધારા સાથે તીવ્રતા 10 ગણી વધી જાય છે. 6.0ની તીવ્રતાનો ભૂકંપ, 5.0ની તીવ્રતા કરતા 10 ગણો વધુ શક્તિશાળી માનવામાં આવે છે.

ભૂકંપની અસર ભૂકંપનું કેન્દ્રબિંદુ કેટલું ઊંડે છે તેના પર આધાર રાખે છે. જો ભૂકંપ ખૂબ છીછરો હોય, તો જોરથી ગડગડાટ થાય છે અને ઊર્જા સપાટી પર પહોંચે છે, જે ઇમારતોને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે.